باسمه تعالی

سه‌شنبه ۱۰ مرداد مصادف با روز Tisha B'Av است. این کلمه  به معنی نهم ماه Av است. این روز سال‌روز تخریب معبد اول یا معبد سلیمان در سال ۵۸۶ قبل از میلاد توسط بخت‌النصر، و همچنین تخریب معبد دوم در سال ۷۰ بعد از میلاد مسیح توسط رومیها، و چندین اتفاق ناگوار دیگر است. رسم براین بوده که یهودیها این روز را روزه بگیرند و بلایای گذشته را یادآوری کنند. اما در سالهای اخیر این روز را با عبارت Happy 9th یاد میکنند. زیرا خود را برای تخریب مسجدالاقصی و قبه‌الصخره و ساختن دوباره معبد سوم، و فراموش کردن مصیب‌های گذشته آماده می‌کنند.

باسمه تعالی

شاید شما هم پدر و مادرهایی را دیده باشید که نگران این باشند که بچه‌های آن‌ها دچار اعتقادات مذهبی شوند و به همین خاطر شبهه های دینی را برای آن‌ها مطرح میکنند تا زمینه رشد باورهای دینی در آن‌ها از بین برود. بعضی از آن‌ها هم آنقدر در این کار افراط میکنند و تفاسیر اغراق آمیز از مفاهیم دینی و قرآن ارائه میکنند که ذهن بچه‌ها پر از نفرت و کینه می‌شود. اگر هم این تمهیدات کافی نبود، سعی میکنند در قالب جوک و شوخی آنقدر مفاهیم دینی را به تمسخر بگیرند که در آینده هرگاه بچه‌ها با این مطالب روبرو شوند، چیزی جز آن جوکها در ذهن آن‌ها نیاید.

اما این پدرو مادرها دیر یا زود درخواهند یافت که چرا این کار غلط است.

باسمه تعالی

خبر مهم ۳ روز گذشته که در رسانه‌های ایرانی چندان بازتاب نداشت این بود که ۲۷ رهبر کشورهای اروپایی در ۶۰امین سالگرد تشکیل اتحادیه اروپا به دیدار پاپ در واتیکان رفته بودند. این رهبران حدود یک ساعت در جلسه منتظر مینشینند تا پاپ وارد شود، و هنگام ورود پاپ می‌ایستند تا هنگامی که پاپ مانند شاهنشاهان بر تخت خود جلوس کند. شاید چنین خبری برای جوانترها چندان تعجب‌برانگیز نباشد. اما برای کسانی که پا به سن گذاشته‌اند و دوران اواسط قرن بیستم را به یاد دارند، این خبر عادی نیست. آن زمان مذهب کاملاً از صحنه سیاسی حذف شده بود و سکولاریسم و لائیسم در همه کشورها، حتی کشورهای غیر کمونیست، حرف اول را میزد. دیدار مقامات سیاسی با رهبران مذهبی هم بسیار محدود بود و اگر هم چنین اتفاقی رخ میداد، با دادن مبلغ مختصری صدقه تمام میشد. از عجایب روزگار این است که در طی چند ده سال چنان ورق برگشته است که ۲۷ رهبر اروپایی، از جمله صدراعظم آلمان و رئیس‌جمهور فرانسه، باید یک ساعت منتظر بنشینند و هنگام ورود پاپ بایستند تا ایشان نزول اجلال کنند. این به این معنی است که اتحادیه صلیبی اروپا، یا همان ظهور مجدد امپراطوری روم تحت فرمان کلیسا، که همیشه منتظر آن بودیم، در حال شکل‌گیری است.

باسمه تعالی

البته نه به این صراحت، بلکه در لفافه! انستیتوی مطالعات جنگ که یک اتاق فکر است در گزارش اخیر خود، که در ۱۴ مارس منتشر شد، راهکار کنونی آمریکا در سوریه را ناکارآمد توصیف کرده و سعی کرده راهی برای جبران ضعفهای آن پیدا کند. این گزارش بهترین راهکار پیش روی آمریکا را این دانسته که تمام برنامه‌های خود را بر این متمرکز کند که قبایل جنوب سوریه را متحد و از آن‌ها پشتیبانی کند تا بتوانند ارتشی سنی را تشکیل دهند که با عقاید وهابیت و سلفی‌گری و همچنین شیعیان دشمن باشند و با هر دو جریان در عراق و شام بجنگند. آنچه که آن‌ها بیان کردند دقیقاً تعریفی است که ما از قدیم درباره سفیانی و یاران او داشتیم.

اینکه آیا دولت جدید آمریکا همین نسخه را اجرایی کند، هنوز معلوم نیست، اما همین نکته که متفکرین آمریکایی به اینجا رسیده‌اند که باید همان سناریویی که از ۱۴ قرن پیش درباره آن شرح و تفصیل زیادی بیان شده را اجرایی کنند، خود جالب توجه است.

باسمه تعالی

بعضی از مردم فکر میکنند اخبار مربوط به انحطاط اخلاقی جامعه و یا فساد مسئولین را باید در بین رازهای مگو و افشاگری‌ها پیدا کنند. در حالی که درست برعکس این قضیه صادق است. راستی‌آزمایی افشاگری ها معمولا کار ساده‌ای نیست و نمیشود با تکیه به آنها به جمع‌بندی خاصی رسید. از طرف دیگر آنچه که عیان و در معرض دید همگان قرار دارد، آنقدر واضح است که اصلا احتیاج به افشاگری نیست.

باسمه تعالی

چندی پیش یکی از بزرگوارانی که اهل علم بود و مطالعاتی در زمینه احادیث آخرالزمان داشت، چنین بیان میکرد که:

بعد از اینکه در سوریه حادثه طبیعی خسف و زلزله پیش بیاید بهتر است مسلمانها حداقل برای مدتی اندکی هم که شده اروپا و کشورهای غربی را ترک کنند و به خاورمیانه برگردند حالا ایران نشد کشورهای خلیج فارس مثل امارات کویت قطر و ... . زیرا احتمال جنگ جهانی سوم بین قدرت های غربی و روسیه و چین و کشیده شدن شعله های جنگ به دیگر مناطق بسیار محتمل است و تلفات این جنگها بسیار بالا خواهد بود.

شخصاً در اصل صحت این احادیث حرفی ندارم و اگر دامنه درگیری بین قدرتهای بزرگ جهانی گسترش یابد، احتمال اینکه تلفات خیلی بالا باشد زیاد است. درست است که اگر احتمال خطر عقلایی باشد، دفع خطر احتمالی واجب است. اما چند فرض ناقص و بعضا اطلاعات ناکافی در این میان هست که میتواند آدم را به نتیجه‌گیری غلط برساند که قصد دارم درباره آن‌ها بحث کنم:

باسمه تعالی

برای همه مردم واضح است که اعتقاد به خرافات پسندیده نیست و در عالمی که رابطه علت و معلول بر هر پدیده‌ای حاکم است، برای هر معلولی باید علتی وجود داشته باشد. اما در عمل فاصله گرفتن از خرافات کار راحتی نیست. بر خلاف انتظار عموم کسانی که خود را روشن‌فکر، واقعگرا، تحصیلکرده و مدرن و پست-مدرن میشناسند، کمتر از دیگران در معرض افتادن در دام خرافات نیستند. طبیعتاً نوع خرافات رایج در بین این افراد با افراد سنتی تر متفاوت است. یکی از شایعترین خرافات در بین این افراد، باورهایی است که درباره روند موفقیت مالی و ثروتمند شدن دارند.

بسیاری از مطالبی که در کلاس‌های موفقیت مالی و تولید ثروت آموزش داده میشود، خرافات محض است. بعضی از این به اصطلاح استادان موفقیت چنین بیان میکنند که موفقیت حاصل یک نحوه نگرش متفاوت به دنیا است و با عوض کردن نوع نگرش خود به دنیا، میتوانید وضعیت مالی‌تان را تغییر دهید. اثبات اینکه چنین باوری خرافات است، بسیار ساده است.

باسمه تعالی

بعضی افراد هستند که وقتی به یک واقعه عجیب برخورد میکنند، بدون تامل و با پوزخند، آنرا تقلبی و ساختگی میخوانند. طبیعتا چنین افرادی کمتر گول داستانهای ساختگی و تقلب را میخورند. اما نقطه ضعف این افراد این است که اگر در بین وقایع عجیبی که مشاهده میکنند، یکی واقعی باشد، آنها به علت عجله خودشان، فرصت یادگیری و افزایش علم خود را ندارند. در مقابل آنها افرادی هستند که در مقابل وقایع عجیب، فرض اولیه شان این نیست که ماجرا تقلبی است. اینها ممکن است که احتمال گول خوردنشان در کوتاه مدت، بیش از دیگران باشد، اما در عین حال توان یادگیری بیشتری دارند. حکمت ذکر ماجرایی را که در اینجا قصد دارم شرح دهم، این است که افراد جوانی که چنین روحیه ای دارند، بتوانند دید بهتری درباره این قبیل وقایع داشته باشند. ماجرا از این قرار است که بودایی ها باور دارند که درختی در تایلند میروید که میوه هایش به شکل هیکل زنان است و با نام Nariphon و یا Nareepol مشهور است.

باسمه تعالی

یکی از عجیب ترین خبرهای دوران معاصر، که حدود ۴۰ روز پیش رخ داد، مراسم افتتاح تونل Gotthard در سوئیس بود. تصورم این بود که این حادثه به‌قدری مهم است که دیگران درباره آن گزارش و تحلیل ارائه خواهند کرد. لذا در انعکاس این خبر عجله نکردم. اما با کمال تعجب شاهد بودیم که کسی تمایل به بحث درباره چنین خبرهایی ندارد. احتمالاً هر کسی که به ارائه تحلیل و گزارش درباره چنین خبرهایی بپردازد، نمیتواند در چشم مردم خود را به عنوان یک روشن‌فکر دانشگاهی معرفی کند.

عامل دیگر این است که فقط حوادثی توجه ما را جلب میکند که با تصویر ذهنی کلی که از عالم داریم، مطابق باشد. اکثر افراد وقتی به پدیده‌ای برخورد میکنند که با این تصویر کلی تطابق ندارد، به جای اینکه سعی کنند مدل ذهنی خود را ترمیم کنند، فقط با اغماض از کنار آن پدیده عبور میکنند و آنرا فراموش میکنند.

اما توصیه میکنم هر کسی که فکر میکند ما در یک جهان پست مدرن زندگی میکنیم که همه چیز بر اساس عقل و حسابگری و با روشهای علمی انجام می‌شود، حادثه مراسم افتتاح تونل مذکور را به دقت بررسی کند و بعد درباره این تصور ذهنی خود قضاوت کند.

باسمه تعالی

متأسفانه در این روزگار به ظاهر پست مدرن، آنقدر حرفهای بیمعنی و پوچ زیاد زده می‌شود و آنقدر اطلاعات غلط و شبه علمی در بین مردم زیاد است که باعث می‌شود آدم امید اینکه بتواند در مقابل این سیل جاهلیت اقدامی مؤثر انجام دهد، را از دست بدهد. مفهوم اعتماد‌به‌نفس یکی از این مفاهیم پوچ است که هرچه سعی کنید نمیتوانید یک مبنای عقلی برای آن پیدا کنید. اما چنان در بین مردم جا افتاده که حتی در تبلیغات سیاسی هم خود را نشان میدهد. شعار ما میتوانیم که توسط بعضی سیاستمداران معاصر مطرح شد، حاکی از همین مفهوم غلط است. در حال حاضر کلاسهای آموزشی زیادی برای بالا بردن میزان اعتماد به نفس، و یا تحت عنوان عزت نفس و Self-esteem برگزار میشود و کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده است. عامل این موج به راه افتاده هم چیزی جز یک جهان بینی غلط نیست.

چندی پیش خواندم که در بعضی قبیله های آفریقایی، جنگجویان با اجرای مراسمی خاص و استفاده از طلسم و جادو، به این باور میرسند که روئین‌تن هستند و دیگر از حضور در میدان جنگ نمیترسند. به همین دلیل بیباکانه میجنگند. اینکه یک جنگجو در مواجهه با دشمنی که او و خانواده‌اش و اهل شهرش را تهدید میکند، شجاعانه بجنگد، قطعاً امر مثبتی است. اما آیا برای افزایش شجاعت یک سرباز میتوان به دروغ به او باوراند که روئین‌تن شده است؟ بخشی از این سربازها در همان صحنه جنگ از بین می‌روند و دیگر فرصت تحلیل قضایا و بازخواست کسانی که به آن‌ها دروغ گفته‌اند را ندارند. بخش دیگری از آن‌ها که مجروح می‌شوند و زنده میمانند، دیگر رمق این را ندارند که کسی را بازخواست کنند. اگر هم پیروز شوند، احتمال دارد که اعتماد خود را به آن سحر و جادو حفظ کنند. اما بهرحال اصل توهم روئین‌تن بودن یک خرافات است.

به جای اینکه با دروغ و خیال پردازی سربازان را شجاع کنند، می‌شود به آن‌ها فهماند که اگر دشمن علایم ترس را در آن‌ها بیابد، احتمال از بین رفتنشان بیشتر میشود. به علاوه در حین حفظ شجاعت باید بدانند که آسیب‌پذیر هستند و حداکثر تلاش خود را برای کمتر آسیب دیدن باید بکار برند.

مفهوم اعتماد به نفس معادل همان جادوی مذکور است. یعنی مردم را به اعتماد به چیزی تشویق میکنیم که قابل اعتماد نیست.