باسمه تعالی

دو روز پیش خبر رسید که پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دستور آماده‌باش جنگی به نیروهای نظامی شرق و مرکز روسیه داده است. اما دلیل این کار را کسی بحث نکرد. لذا برآن شدم که دراین باره مطلبی را عرضه کنم.

باسمه تعالی

سال‌های زیادی است که درباره افول قدرت آمریکا در صحنه جهانی، و اینکه چرا چنین تحولی خطر تبدیل شدن رقابت بین قدرتهای بزرگ به جنگ گرم را زیاد کرده، نوشته‌ام. حتی در سالهای گذشته مطالبی درباره درگیری‌های نظامی بین چین و آمریکا، که در رسانه‌های دنیا بازتابی نداشت، آورده بودم. اما چند تحول در ماههای اخیر رخ داده که خطر جنگی فراگیر بین قدرت‌های جهانی را بیش از پیش زیاد کرده است.

باسمه تعالی

روز ۹ اکتبر، ۳ روز دیگر، مصادف با سالروز تاسیس حزب حاکم در کره‌شمالی است. لذا احتمال اینکه در این روز کره‌شمالی دست به یک آزمایش هسته‌ای و یا آزمایش موشکی مهم بزند، زیاد است. دیروز ۵ اکتبر، دونالد ترامپ در جمع مقامات نظامی در کاخ سفید، خطاب به خبرنگاران گفت که حال و هوای این روزها مانند آرامش قبل از طوفان است. وقتی خبرنگاران پرسیدند چه طوفانی منظورش است، او فقط گفت که خودتان خواهید یافت.

باسمه تعالی

در مقاله قبلی درباره تلاش آمریکا برای تضعیف اقتصادی کشورهای اروپایی و ایجاد بحران‌های احتماعی در این قاره، بحث کرده بودم. آنچه گفته شد حاصل دسترسی به اسرار پشت پرده نیست. همه چیز روباز انجام می‌شود و اسرار مگویی در کار نیست. بر خلاف تصور عموم، در عصر کنونی برای دانستن نیات و برنامه‌های قدرتهای بزرگ دنیا، احتیاجی به عملیات جاسوسی و شنود و نفوذ در آن‌ها نیست. بلکه کافی است که کسی حوصله خواندن اسناد و مدارک و گزارش‌ها و تحلیل‌های اتاق‌های فکر، که از طریق اینترنت هم قابل دسترسی است، داشته باشد.

شاهد این ادعا گزارش سال ۲۰۱۲ واحد آموزش و دکترین ارتش آمریکا است که با نام Operational Environments to 2028: The Strategic Environment for Unified Land Operations منتشر شده بود. این گزارش نقشه راه ارتش تا سال ۲۰۲۸ را ترسیم کرده است. هرچند خواندن این گزارش صد صفحه‌ای قابل توصیه است، اما بطور مختصر چند نکته از آن را در اینجا خواهم آورد:

باسمه تعالی

حدود دو هفته است که اخبار مربوط به نسل‌کشی مسلمین میانمار در خبرگزاری‌های دنیا پخش می‌شود. اما این دفعه این اخبار در رسانه‌های ایرانی نیز بازتاب وسیعی دارد و مراجع سیاسی و مذهبی نیز عکس‌العمل بیشتری نشان داده‌اند. از این واقعیت که مسلمین روهینگیا مردم مستضعفی هستند که مسلمین جهان باید توجه مضاعفی به آن‌ها داشته باشند و در صدد رفع ظلم از آن‌ها باشند، نباید چشم‌پوشی کرد. اما از طرف دیگر عوامل سیاسی و درگیری قدرتهای جهانی که به شرایط اخیر منتهی شده را نیز باید لحاظ کرد و بی‌توجهی به آن‌ها باعث درک غلط صورت مسأله و ارائه راه حل اشتباه میشود.

باسمه تعالی

یکی از باورهای رایج این است که پس از جنگ جهانی دوم قدرت‌های بزرگ دنیا هزینه راه‌اندازی جنگی دیگر را چنان بالا می‌یابند که آنها را به این جمع‌بندی رسانده که به جای درگیری، روی همکاری و شراکت تمرکز کنند. این تصور، هرچند تا حدودی درست است، اما تصویر کاملی از آنچه در صحنه جهانی رخ میدهد را ارائه نمی‌کند. واقعیت این است که درگیری‌های نظامی زیادی بین کشورهای دنیا رخ می‌دهد که خبری از آنها در رسانه‌های بین‌المللی پخش نمیشود. دلیل آن هم این است که هیچ‌یک از طرفین نمیخواهند با مطرح کردن آن در رسانه‌ها، هزینه‌های اضافی را بر طرف مقابل تحمیل کنند و به نشان‌دادن عکس‌العملی حساب نشده مجبور کنند. ماجرای تصادم روز دوشنبه ۲۱ آگوست ناو جنگی یو‌اس‌اس‌ مک‌کین با یک کشتی نفت‌کش در نزدیکی آبهای سنگاپور از این موارد است.

باسمه تعالی

خبر تصادم ناو USS Fitzgerald با کشتی باربری ACX-Crystal در ساعات اولیه روز ۱۷ ژوئن از طریق همه خبرگزاریهای دنیا پخش شد. خبر رسمی این بود که در یک مسیر شلوغ و پررفت‌و‌آمد کشتیها، سوء‌تفاهمی بین ناو فیتزجرالد و کشتی باربری درباره حق تقدم عبور و حق سبقت‌گیری پیش می‌آید که منجر به تصادم میشود. ظاهر خبر شاید برای عوام چندان سئوال برانگیز نباشد و این قصه را خیلی‌ها باور کنند، اما دقت در جزئیات نشان میدهد که خبر چندان هم ساده نیست.

باسمه تعالی

امروز ویدئو کلیپی را، منتسب به گروه Anonymous، دیدم که در آن اخطار داده بودند که شروع جنگ جهانی سوم نزدیک است و این جنگ سریع، قاطع و پرتلفات خواهد بود. خبرگزاری های رسمی و دولتها خبر آن را به مردم نخواهند رساند، چون کسی به فکر مردم عادی نیست. مطالبی که در این ویدئو کلیپ مطرح شده بود، خبر جدیدی نبود و همه آن‌ها را بارها و بارها شنیده بودم. اما شاید مرور آن‌ها و مختصری تحلیل مفید باشد.

باسمه تعالی

جهان روزهای پرتنشی را میگذراند. خبرهای ۱۰ روز پیش حاکی از این بود که آمریکا در حال آماده شدن برای حمله مستقیم به دمشق از دو مسیر بیروت و مرز اردن در جنوب است. آمارهای مختلفی برای تعداد سربازی که قرار بود در سوریه وارد جنگ شوند ارائه شد. بعضی‌ها، به نقل از مقامات آمریکایی، تعداد سربازی که بنا بود در عملیات حمله به دمشق و شکست داعش شرکت کنند را ۵۰ هزار ذکر کرده بودند. ترامپ در کنفرانس خبری مشترک با عبدالله اردنی قول داده بود که عملیات آتی نظامی خیلی ساده‌تر و سریعتر از آنچه همه فکر میکنند به نتیجه برسد و دولت بشار اسد ساقط شود. اما با شکست عملیات موشک‌پرانی و نتیجه ضعیفی که از آن گرفتند، معلوم شد که این برآورد درست نیست. همین مطلب ترامپ را به تردید انداخته و در آخرین اظهارنظر خود گفته که قرار نیست نیروی نظامی عمده‌ای به سوریه اعزام کند.

باسمه تعالی

مدتها است که وقتی سایتهای ایرانی را مرور میکنم، آنها را مملو از خبرهایی می یابم که توسط دستگاه جنگ روانی غربیها پخش شده است. این مطلب اختصاصی به رسانه های به اصطلاح معتدل و لیبرال نیز ندارد و تقریبا تمام رسانه های اصولگرا را هم شامل میشود. به عنوان نمونه سایت مشرق در صفحه درباره ما چنین آورده است:

مشرق امروز یک سنگر است در خاکریز اول نبردی که آن را «جنگ نرم» می‌خوانند و اگر حق مدد فرماید برای حراست از فردای ایران اسلامی این سنگر را تبدیل به قرارگاهی خواهیم کرد تا جانانه از فرهنگ آسمانی این مرز و بوم حراست نماییم.

بنابراین انتظار طبیعی این است که چنین سایتی دیگر در پخش تحلیل های خبری خود دقت کافی داشته باشد. اما متاسفانه چنین انتظاری را دیگر نمیشود داشت.

سایت مشرق در یک تحلیل سه قسمتی به نقل از یک روزنامه لبنانی، درباره هلال حاصلخیز و ریشه یابی علل درگیری های منطقه مطالبی را عنوان کرده که آدرس غلط دادن حساب میشود و برآن شدم مطالبی را درباره این موضوع بنویسم:

در بخش سوم مشرق چنین آورده:

با این وجود تمامی جنگ‌های غرب برای تسلط بر منطقه با ایجاد فتنه مذهبی دنبال می‌شود ، اما اهداف این جنگ ها کاملاً اقتصادی است.

جنگی که در حال حاضر در سوریه و عراق دنبال می‌شود، برای تسلط بر گاز منطقه و مسیر انتقال خط لوله آن و کنترل نرخ آن است.

جنگی که در منطقه ما ایجاد شده جنگ کاملاً ژئوپلیتیک و اقتصادی و رقابت یر سر انرژی است.

به این ترتیب ایران نیازمند نوآوری در گفتمان سیاسی خود در منطقه هلال حاصلخیز است تا بتواند اندکی از فضای مذهبی موجود در این محور بکاهد.

کل این تحلیل بسیار ناهمگون و پر از اشتباهات تاریخی و سیاسی بود. دو سال پیش در مقاله ای مدل های فکری که مبنای جهان بینی افراد را تشکیل میدهد، را بررسی کرده بودم و به این نتیجه رسیده بودم که مدل پیدا کردن یک انگیزه اقتصادی برای تحلیل تمام وقایع سیاسی، مدل کودکانه ای است. احتمالا شما هم نوزادی یک تا دوساله را دیده باشید که تازه به راه افتاده باشد. تمام جهان بینی این نوزاد بر موضوعات خوردنی بنا شده است و هرچه را که بیاید اول میچشد. چون تصور دیگری از اینکه اشیاء کاربردی غیر از خوردن داشته باشند، ندارد. اگر به فرض پدر یا مادر نماز بخوانند و سر بر مهر نماز بگذارند، به سرعت راه می افتد و مهر را لیس میزند. چون فرضش این است که حتما باید مهر خوشمزه باشد که پدر و مادر او سرشان را به طرف آن میبرند.

دلیل خیلی ساده و واضح برای نشان دادن بی اعتباری این تحلیل این است که درگیری های منطقه بیش از هزار سال سابقه دارد و در سده های قبل هنوز منابع نفت و گاز کشف نشده بود و همین درگیری ها در آن زمان هم رخ میداد. دعوای سقیفه و غدیر 1400 سال است که ادامه دارد. دشمنی های یهود با اسلام هم از روز اول بعثت رسول الله شروع شده است. حتی قبل از اسلام هم درگیری های دو امپراطوری ایران و روم، در واقع دعوای دو طرز تفکر و عقیده بود. تصور اکثر مردم این است که این دو امپراطوری ها برای حفظ و گسترش حوزه  نفوذ خود، و به تعبیری هژمونی، با هم درگیر بودند. اما در واقع امپراطوری ها هژمونی را فقط برای گسترش عقیده خود لازم دارند و اگر فقط بحث بر سر منافع اقتصادی و منابع طبیعی باشد، برای همه واضح است که چنین منافعی در سایه همکاری و آرامش بیشتر قابل تحصیل است.

متاسفانه چنین طرز تفکرهای کودکانه ای در بین مسئولین رده بالای سیاسی در همه جای دنیا پیدا میشود و هر چه که چنین افرادی بیشتر با تکیه بر سیاستهای پوپولیستی بالا آمده باشند، بیشتر دچار عوام زدگی میشوند.

مسئله رقابتهای اقتصادی بین کشورها واقعی است و وجود چنین رقابتی کاملا طبیعی است. بین دو مغازه دار همسایه در بازار و حتی بین دو عضو یک خانواده رقابت وجود دارد و باید هم وجود داشته باشد. اما فرض اینکه چنین رقابتهایی بتواند به راه اندازی جنگهایی در این سطح شود و خسارات به این عظمت به جای بگذارد، غلط است.

برای همه دنیا واضح است که بازیگران اصلی در بازار گاز دنیا، ایران و روسیه وقطر هستند. تمام تلاش روسیه هم این است که نگذارد راه انتقال گاز ایران به اروپا باز شود. بنابراین اگر منابع گاز منشاء اصلی درگیری بود، باید رقابت اصلی بین ایران و روسیه میبود. در حالی که این دو با هم در حال همکاری در صحنه سوریه هستند.

نمونه دیگر داستان اخوان المسلمین در مصر و حکومت محمد مرسی بود که شدیدترین موضعگیری را بر علیه سوریه داشت و واضح بود که از دست دادن چنین متحد مهمی برای عربستان در شکست دادن سوریه، جبران ناپذیر است. اما عربستان حاضر شد که از کودتا حمایت مالی کند و حکومت اخوان المسلمین را سرنگون کند. دلیلش هم این بود که اخوان المسلمین به تدریج به سمتی میرفت که اصلح بودن حاکم و اهل تقوی بودنش را شرط بداند و همین امر حکومت آل سعود را زیر سئوال میبرد. بنابراین عربستان از تمام منافع ملموس اقتصادی و استراتژیک خود صرفنظر کرد و مرسی را سرنگون کرد و راضی به این شد که کودتاگرانی سر کار بیایند که اخوانی های مخالف نظام سوریه را قلع و قمع کنند و روابط خود با دولت سوریه را از سر بگیرند.

نمونه سوم حمایت غرب از تشکیل اسرائیل است. دفاع از اسرائیل سالانه میلیاردها دلار هزینه برای غرب دارد و هیچ کس نیست که بتواند بر اساس تحلیل های اقتصادی، منفعتی برای غرب در حفظ اسرائیل تعریف کند. منابع طبیعی خاصی هم در آن منطقه وجود ندارد. بعضی چنین ادعا میکنند که اسرائیل به عنوان پادگان نظامی آمریکا در منطقه است. در حالی که پایگاه های اصلی آمریکا در عربستان قرار دارد و در اردن و کویت و دیگر کشورهای منطقه نیز چنین پایگاه هایی وجود دارد.

بنابراین فرض اینکه منابع طبیعی و منافع اقتصادی عامل همه درگیری های عالم است، درست نیست.

متاسفانه مردم عادت کرده اند که خطوط نانوشته را بخوانند و از اصل مطلب معمولا مغفول میمانند. روسیه بطور واضح اعلام کرده که نگران این است که گسترش گروه های سلفی و تکفیری در نهایت به این منجر شود که این گروهها در داخل خاک روسیه برای آنها مزاحمت ایجاد کنند. در سالهای اخیر، گروههای سلفی از غفلت ایران استفاده کردند و تقریبا تمام امام های جماعت شیعه و حتی سنی های معتدل را در روسیه ترور کردند و آنها را با افرادی سلفی جایگزین کردند. بنابراین جمعیت قابل توجه مسلمین روسیه در معرض این افکار تکفیری قرار دارد و برای همه واضح است که آمریکا قصد دارد مسئله تروریسم را به داخل خاک روسیه و چین بکشد و از این طریق توان آنها را محدود کرده و آنها را تحت کنترل درآورد.

بنابراین روسیه قصد خود در از بین بردن گروههای تکفیری مستقر در سوریه پنهان نمیکند در این راستا با رقیب اصلی اقتصادی خود، ایران، هم همکاری میکند. چین هم دقیقا به همین دلیل در حال وارد شدن به صحنه نبرد سوریه است. در ماههای اخیر خبر رسید که دستگاه امنیتی ترکیه امکانات سفر هزاران خانواده اویغور چینی را به سوریه فراهم کرده تا در آنجا آموزش ببینند و هسته گروه های نظامی در چین را ایجاد کنند و بتوانند استان سین کیانگ چین را درگیر جنگ داخلی کنند. برای همین چین هم نیروهای نظامی خود را به سوریه فرستاده تا اویغورها را در آنجا شکار کنند و پایگاه های آموزشی آنها را از بین ببرند. اتفاقات تروریستی اخیر در ترکیه هم در واقع هشداری به ترکیه است که بداند اگر به گسترش تروریسم کمک کند، خود او هم درگیر این مشکلات خواهد شد.