باسمه تعالی

اخیراً مطالب زیادی درباره «Mandela Effect» یا «اثر ماندلا» دیده‌ام؛ و حتی این موضوع دستمایه یک فیلم سینمایی با همین نام شده، که ماه دیگر نمایش آن شروع میشود. وقتی درباره این کلیدواژه‌ها جستجو کردم، یافتم که دیگران این پدیده را شرح داده‌اند. اگر در یوتیوب یا آپارات دنبال کلیدواژه‌های فوق جستجو کنید، فیلم‌های متعددی در این زمینه خواهید یافت.

بطور خلاصه این پدیده این است که خاطرات بعضی افراد از گذشته تغییر میکند. وقتی آدم به چنین حالتی برخورد کند، فرض را بر این میگذارد که حافظه او دچار مشکل شده، خاطرات با هم قاطی شده، و از ترکیب آن‌ها چیز جدیدی پدید آمده است. اما وقتی در کل جامعه، حافظه مردم درباره یک واقعه تاریخی را، بررسی کنیم، افراد زیادی را می‌یابیم که خاطرات آن‌ها از آن واقعه، درست دچار همان تغییر شده است. اوائل طرح این بحث، میشد عده‌ای روانشناس را یافت که سعی کنند از منظر روان‌شناسی، این مطلب را شرح دهند. اما شواهد فراوانی میتوان یافت که نشان دهند که این بحث فقط یک پدیده روان‌شناختی نیست.

این شواهد عده‌ای را به این جمع‌بندی رسانده که گذشته ثابت نیست، و تغییر و تحول در آن راه دارد. نظریه پردازان زیادی نیز برای ارائه مدلی که این موضوع را تحلیل کند، تلاش کرده‌اند. بعضی از آن‌ها از فیزیک کوانتوم برای مدل خود استفاده کرده، و بعضی نظریه جهان‌های موازی را مطرح کرده‌اند. بهرحال این نظریه‌ها خیلی مقدماتی است، و باید از خبرگان علوم نظری و فلسفه، برای تحلیل ماوقع کمک گرفت.

دهها سال ثبت اطلاعات در کامپیوتر، این امکان را بوجود آورده که این تغییرات تدریجی گذشته را بهتر مشاهده کنیم. به عنوان نمونه شرکت NECS، که خدمات نرم‌افزاری برای فروشندگان عمده محصولات غذایی ارائه میکند، متوجه تغییر تدریجی نامهای محصولات غذایی در گذشته میشوند. یکی از مشکلات عمده این شرکت این است که خریداران عمده محصولات غذایی، که برای سالهای متمادی همان محصول را مکرراً خرید میکنند، به یکباره در پیدا کردن آن محصول در سایت آن‌ها با مشکل روبرو میشوند، و با تیم خدمات فروش تماس میگیرند.

مدیر این شرکت که با مشکل آشنا میشود، تصمیم میگیرد که تحقیق جامعی دراین باره انجام دهد. نتایج آمارگیری و ثبت این شکایات نشان میدهد که تعداد زیادی از مشتریان، که مرتباً یک محصول را خرید میکردند، همه با هم در تایپ نام آن محصول دچار اشتباه میشوند، و خدمات فروش شرکت باید به تعداد زیادی از آن‌ها تذکر دهد که نام محصول را طور دیگری تایپ کنند. در لینک [1] این مدیر شرکت مثال‌های متعددی از این تغییرات در گذشته را جمع‌آوری کرده است. تحقیقات مدیر نشان داد که تغییرات در دیتابیس‌های شرکت، نتیجه خدشه‌دار شدن فایل‌های اطلاعاتی نیست؛ بلکه همه backup های دیتا هم همان تغییر را نشان میدهند. ایشان در ویدیوی لینک [2] درباره این موضوع صحبت کرده است.

بحث قرآنی

آیه ۳۴ سوره اعراف میفرماید:

وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ

برای هر امتی زمانی [معین و اجلی محدود] است، هنگامی که اجلشان سرآید، نه ساعتی پس می مانند و نه ساعتی پیش می افتند.

فرض عمده مفسرین قرآن این است که گذشته ثابت و لایتغیر است. بنابراین منظور قرآن این باید باشد که زمانی که اجل قومی فرا برسد، همانطور که گذشته قابل تغییر نیست، آینده نیز تغییر نخواهد کرد، و اجل آن قوم را میگیرد.

در حالی که قرآن درباره لایتغیّر بودن گذشته چیزی نگفته است؛ بلکه ظاهر آیه این است که با فرا رسیدن اجل، گذشته و آینده دیگر تغییر نخواهند کرد.

آیه ۳۹ سوره رعد نیز چنین میفرماید:

يَمْحُو اللَّـهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ

خدا هر چه را بخواهد محو می کند و هر چه را بخواهد ثابت و پابرجا می نماید، و «امّ الکتاب» نزد اوست

هرچند این آیه میفرماید که خدا قادر است که گذشته را هم تغییر دهد، نمیشود از آن چنین نتیجه گرفت که بطور طبیعی تغییر در گذشته راه دارد. شخصاً تنها نتیجه‌ای که از این آیات میتوانم بگیرم، این است که مانع فلسفی برای «فرض رخ دادن تغییر در گذشته»، وجود ندارد.

پدیده‌های غیر قابل شرح فراوانی در اطراف ما رخ میدهد

بر اساس هر کدام از نظریه‌های مطرح درباره زمان، گذر زمان در روی زمین برای همه ساکنان آن باید یک پدیده خطی و ثابت باشد؛ چون حرکت زمین برای همه یکنواخت است. اما بعضی مواقع ناهنجاری‌هایی در زمان رخ میدهد، که با هیچ کدام از نظریه‌های معروف نمیشود آن‌ها را توجیه کرد. تنها عکس‌العملی که آدمها در چنین مواقعی نشان میدهند این است که قضیه را فراموش کرده، و یا به حساب اشتباه مشاهده خود بگذارند.

شخصاً چنین اتفاقاتی را تجربه نکرده‌ام؛ اما هر از چند گاهی خبری در این باره میشنوم، که معمولاً همه با بی‌توجهی از آن عبور کرده، و آن را فراموش میکنند. مثلاً چندی پیش یک متخصص کامپیوتر شیلیایی، که برای انجام ماموریت در یک پایگاه در قطب جنوب استخدام شده بود، یکی از این اختلالات در زمان را گزارش کرد.[3] او چنین نقل کرد که ۳ نفر از افسران نظامی با تجربه، که هرکدام حدود ۲۰ سال تجربه عملیات داشتند، با اسنوموبیل، برای سرکشی نقطه‌ای در خارج پایگاه، خارج شدند؛ و حین عملیات، حدود ۵ دقیقه موقعیت GPS آن‌ها به پایگاه ارسال نشد. بعد از ۵ دقیقه که توانستند موقعیت GPS آن گروه را مشاهده کنند، آن‌ها در نقطه‌ای بودند که حدود ۱۳۰ کیلومتر با موقعیت ۵ دقیقه قبل آنها فاصله داشت. طی کردن ۱۳۰ کیلومتر در ۵ دقیقه با اسنوموبیل در سرمای قطب جنوب قطعاً عملی نیست. بعداً جنازه آن‌ها را در نقطه‌ای که GPS نشان میداد پیدا میکنند. ظاهراً این گروه با گم کردن موقعیت خود، ساعتها برای یافتن پایگاه جستجو کرده، و در نهایت از سرما یخ زده بودند؛ اما این وضعیت که از نظر آن‌ها چند ساعت زمان برده، برای افراد داخل پایگاه فقط ۵ دقیقه طول کشیده بود.

ظاهراً گزارش‌های دیگری از این اختلالات در زمان در نواحی قطب جنوب وجود دارد. ادعای این فرد شیلیایی این بود که تنها کاری که مسئولین پایگاه کردند، این بود که افراد مطلع از حادثه را برکنار و متفرق کردند، تا قضیه فراموش شود.

هدفم از نقل این ماجرا تأیید و رد آن نیست. بلکه هدف تأکید بر این نکته بود که ما فقط به پدیده‌هایی علاقه نشان میدهیم که با مدل‌های ذهنی ما از سازوکار جهان مطابق است. اگر پدیده‌ای با هیچکدام از این مدلهای ذهنی مطابق نباشد، فقط از آن عبور کرده، و فراموشش میکنیم. مبحث تغییر در گذشته، که به اثر ماندلا مشهور شده، یکی از این مباحث است، که تا بحال توجه کمی به آن شده است.

[1] Quantum Physics, the Mandela Effect and perceived changes to your entree data https://necs.com/blog-article.php?id=48

[2] https://youtu.be/XUPxDLMCUKM

[3] https://www.rumormillnews.com/?read=130741