روشهای صحیح بریدن درخت
تاریخ نشر:باسمه تعالی
چند روز پیش یک ویدیو کلیپ از یک بریدن درخت نخل دیدم که تا چند روز مرا بهت‌زده کرد. چون از چند جهت میزان بی‌تجربه‌گی و بیدقتی و بی‌مسئولیتی عوامل آن در حدی بود که در سطح دنیا کم‌رقیب است. از اینکه این اتفاق در کجای دنیا و کدام شهر اتفاق افتاده، اطلاع دقیقی ندارم. اما با توجه به حرف‌زدن فارسی در فیلم، احتمالا متعلق به ایران است. در اخبار خبرگزاری‌های ایران هم دقت کردم تا ببینم آیا کسی آنرا گزارش میکند یا نه، ولی در این‌باره چیزی ندیدم. قاعدتا باید افراد و سایتهای زیادی پیدا شود که درباره علت چنین حوادثی به تحلیل و ارائه راه‌حل بپردازند، اما شخصا به چنین مواردی کم برخورد کرده‌ام.
اینکه کسی جان مردم در خیابان را به خطر اندازد، قطعا قابل پیگرد قانونی است و اگر کسی کشته شود، احتمالا باید آنرا قتل عمد حساب کرد. اگر این کار از طرف عوامل شهرداری هم انجام شده باشد، اعتراض جدی را باید به همراه داشته باشد که چرا بدون آموزشهای لازم به این افراد ماموریت میدهند.
اما اگر از زاویه‌ای دیگر به این قضیه نگاه کنیم، مشکل اصلی ایران این است که در سیستم آموزشی‌اش، چنین فنونی درست آموزش داده نمیشود. دانش آموزان ایرانی درباره ارتفاع قله کلیمانجارو و اورست میخوانند و هر کدام شاید بتوانند چندین نوع دایناسور منقرض شده نام ببرند، اما هیچ فن و هنر کارآمدی یاد نمیگیرند. قبلا در همین وبلاگ سعی کرده‌ام که درباره بعضی از این هنرها، مانند فنون گره زدن و یا فن حمل و نقل صحیح بار بحث کنم، به امید اینکه شاید فتح بابی شود. چنین فنونی جا دارد که موضوع درسی مدارس و یا حتی موضوع مسابقات تلویزیونی باشد، تا همه تشویق شوند که آنها را یاد بگیرند.
فن بریدن درخت و اصلاح شاخه‌های آن نیز یکی از فنون لازم برای زندگی است.
در کانادا دوره‌های آموزشی متعددی برای این فنون ارائه میشود و برای کار در این حرفه نیاز به گذراندن دوره‌های آموزشی و اخذ جواز کار است. بسیاری از مناطق کانادا، پوشیده از درختهای بزرگ است و بدون تخصص کافی عملا نمیشود دست به بریدن درختهای بزرگ زد. بریدن درخت، علی‌الخصوص در جایی که انبوهی از درختان نزدیک به هم قرار دارند، کار پرخطری است و بسیار شاهد بوده‌ام که حرفه‌ای‌ترین افراد هم یا دچار صدمه میشوند و یا کارشان مطابق نقشه از پیش تعیین شده پیش نمیرود. وزن تقریبی یک درخت با قطر ۶۰ سانتیمتر و ارتفاع ۳۰ متر با همه شاخ و برگ آن، میتواند حدود ده تن باشد. در کانادا درختانی که وزن آن به ۵۰ تن هم برسد، زیاد میشود پیدا کرد. اندازه و وزن متوسط درختها در ایران خیلی کمتر از این رقمها است. به عنوان نمونه برآورد تقریبی وزن درخت نخلی که در کلیپ بالا نشان داده شده، حدود یک تن است. البته همین رقم برای کشتن سرنشین‌های ماشینی که روی آن افتاد، کافی است.
هدفم از نوشتن این مطلب این است که دوستانی را که وقت و علاقه کافی دارند، تشویق کنم تا دوره آموزشی این فن را طراحی کرده و یا کتاب راهنمایی در‌این باره تهیه کنند. چنین دوره آموزشی باید این نکات را آموزش دهد:
نکته اول:
اولین شرط اقدام به بریدن درخت این است که فرد اقدام‌کننده شناسایی درستی از ارتفاع و وزن درخت داشته باشد. برای این منظور هم میشود از ابزار تکنولوژیک بهره برد و هم روشهای تقریبی محاسبه را بکار گرفت. فرض کنید که درختی در کنار تعداد زیادی خانه قرار دارد و تصمیم بر آن است که در حین بریدن جرثقیلی برای خارج کردن درخت از آن نقطه بکار گرفته شود. اگر برآورد وزن درخت اشتباه باشد، احتمال سرنگونی جرثقیل نیز وجود خواهد داشت.
احتمال دیگر این است که مثلا ارتفاع درخت را ۳۰ متر برآورد میکنیم و در فاصله ۳۵ متری ریشه آن، خانه ای قرار دارد. بعد از بریدن، ممکن است شاهد باشیم که بخشی از نوک درخت به خانه اصابت کند و برآورد اولیه ما از ارتفاع آن غلط بوده باشد. یا ممکن است بالای درخت را با طناب به وانتی ببندیم و همزمان با بریدن پایین آن، سرش را بکشیم تا در جهت مشخصی سقوط کند و با این کار، سر درخت روی وانت برخورد کند و به آن خسارت وارد آورد.
نکته دوم:
این حرفه با خطرات بسیاری همراه است و عوامل زیادی میتوانند باعث شوند که کار مطابق نقشه پیش نرود. بنابراین اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی در صورتی که اتفاق غیرمنتظره‌ای افتاد، شرط اساسی کار است و این بهانه که حادثه پیش‌آمده اتفاقی بود، حداقل از نظر حقوقی نباید مقبول باشد.
نکته سوم:
اگر درختی که میخواهیم ببریم، در کنار درختان دیگر و یا سازه‌های دیگری قرار دارد، احتمال دارد پس از بریدن، درخت به آنها برخورد کند. این برخورد میتواند به تغییر جهت افتادن درخت و رفتار پیش‌بینی نشده آن منجر شود و یا موجب سقوط درختان دیگر و یا آن سازه ها شود. بنابراین این احتمالات باید هم در انتخاب روش بریدن لحاظ شود و هم در ملاحظات ایمنی در شرایطی که سقوط درخت میتواند به همراه داشته باشد.
نکته چهارم:
وقتی درختی به پایان عمر طبیعی خود میرسد، احتمال دارد که در اثر پوسیدن، سقوط کند و این عمده‌ترین دلیلی است که باعث میشود اقدام به بریدن درخت کنیم. بسیاری از درختان مرده ظاهر سالمی دارند، اما وقتی شروع به بریدن تنه آن میکنیم، خواهیم یافت که مورچه‌ها و یا موریانه‌ها قسمت مرکزی آنرا خورده‌اند. در کانادا صدها نوع مورچه که اقدام به ساخت لانه در وسط درختان مرده میکنند، میشود پیدا کرد. تمام محاسبات جهت سقوط درخت و یا نحوه بریدن آن، بر اساس سالم بودن درخت انجام میشود. در حالی که رفتار درختی که از درون پوسیده با درختان سالم فرق دارد.
فرض کنید که قرار است از درختی بالا رویم و قسمت به قسمت از بالا شروع به بریدن آن کنیم. هنگام بریدن یکی از این قسمتها، قبل از اینکه تمام سطح مقطع آن بریده شود، آن قسمت آویزان شده و بعد کنده شود. این اتفاق میتواند درخت را به ارتعاش درآورد. اگر درخت از درون پوسیده باشد، این اتفاق میتواند به شکستن درخت از پایین و صدمه دیدن کسی که در حال بریدن درخت است، منجر شود.
روشی که برای بریدن درختان پوسیده بکار میگیریم، باید متناسب با شدت پوسیدگی آن باشد.
نکته پنجم:
ابزارهای ساده زیادی برای بالا رفتن از درخت ابداع شده است که در نوع خود جالب توجه هستند. اما عمل بریدن سر و یا شاخه‌های درخت، میتواند با ارتعاش و تنش شدیدی همراه باشد که بعضا باعث بیهوش شدن فرد شود. بنابراین ابزار حفاظتی فردی که در حال بریدن درخت است، باید بقدری ایمن باشد که حتی در صورت بیهوشی فرد، از سقوط او جلوگیری کند. این ابزار باید دور نشیمنگاه و رانها و همچنین قفسه سینه را حفاظت کرده و با طناب به بدنه درخت محکم کند. کفشها هم باید دارای دندانه‌هایی باشد که از لیز خوردن جلوگیری کند.
روشهای بریدن درخت
چندین عامل هستند که در انتخاب روش بریدن درخت تاثیرگذارند. از این عوامل میتوانم وزن و ارتفاع درخت، وجود درختان دیگر در نزدیکی آن، میزان پوسیدگی درخت، ریسک ناشی از خطر سقوط درخت بر روی سازه‌ها و یا افراد رهگذر، و همچنین ارزش مالی چوب درخت را نام ببرم. در کانادا این اتفاق زیاد می‌افتد که درختی قدیمی و بزرگ در جوار خانه‌های مردم قرار دارد و فونداسیون ساختمان را تهدید میکند. اما قیمت چوب آن و اندازه درخت به نحوی است که ترجیح داده میشود که تکه‌تکه بریده نشود. در چنین مواردی میشود متخصصینی را پیدا کرد که با دقتی بی‌نظیر، میتوانند درخت را درست در زاویه دلخواه فرود آورند. عکس زیر درختی بزرگ در حال فرود آمدن بین دو خانه را نشان میدهد.
روش بریدن از پایین درخت
همانطور که در شکل زیر نشان داده شده، اول زاویه سقوط تعیین میشود و بعد عمود بر آن زاویه، روی درخت دو برش مطابق شکل بریده میشود. دلیل این کار این است که درخت توان خم شدن به طرف زاویه دلخواه را داشته باشد. بعد برش سوم به آرامی انجام میشود. کارگر هم باید با دقت مواظب این باشد که چه زمانی پایه درخت به اندازه‌ای نازک شده که بتواند خم شود. اگر خمش درخت برعکس زاویه مورد نظر باشد، باید با کوبیدن گوه به شکاف (مطابق شکل) جلوی خم شدن بیشتر درخت در آن جهت را گرفت. اگر در اثر وزش ناگهانی باد، درخت به طرف عکس زاویه مورد نظر متمایل شود، وجود گوه جلوی حرکت بیشتر درخت را میگیرد. در غیر اینصورت جبران انحراف تنه درخت به سمت زاویه‌ای دیگر سخت خواهد شد.
احتمال زیادی وجود دارد که درخت در هنگام سقوط ترک خورده و بشکند. اگر کمر درخت را با طنابی محکم ببندند، این احتمال کم میشود.
برای تضمین اینکه درخت حتما در زاویه دلخواه سقوط کند، میشود از چند روش کمکی استفاده کرد. اگر وزن درخت حداکثر در حد یک تن باشد و درخت تمایل مشخصی به زوایه دیگری نداشته باشد، میشود از میله ای محکم به طول ۴ تا ۵ متر، که بر سر آن قوسی که بتواند دور تنه درخت را بگیرد نصب شده، استفاده کرد. وقتی که کارگر مسئول برش زمان را مناسب تشخیص داد، به یک یا دو نفری که آن میله را حمل میکنند، میگوید تا آن میله را تا حد ممکن بالا برده و تنه درخت را در زاویه دلخواه هل دهند. در غیر این صورت باید طناب محکمی را در حدود دو سوم ارتفاع درخت ببندند و با یک وانت یا کامیون آنرا در راستای زاویه موردنظر بکشند. شروع عمل کشیدن باید با علامت کسی باشد که برش را انجام میدهد. چون اگر زودتر از زمان مورد نظر کشیدن شروع شود، یا طناب پاره میشود و یا تنه درخت میشکند. هر کدام از این اتفاقها میتواند منجر به وارد شدن تنش به درخت و اتفاق غیر منتظره بعدی شود.
روش بریدن تکه تکه از بالا
در این روش کارگر شروع به بالا رفتن از تنه درخت میکند و تمام شاخه‌های سر راه خود را میبرد. روش بریدن شاخه‌ها هم بدینصورت است که اول از زیر شاخه و نزدیک بدنه برشی در آن ایجاد میکند و بعد از بالای شاخه برش را ادامه میدهد تا به محل برش زیرین برسد. این کار برای این است که اگر اول از بالا شروع به برش کند، وقتی که قطر شاخه در محل برش کم میشود، آن شاخه بجای اینکه شکسته شود، میتواند از طریق پوسته خود به تنه درخت آویزان شود و در این صورت برش آن سختتر خواهد بود. به علاوه اگر آن شاخه بزرگ باشد، میتواند به کارگر صدمه وارد کند و یا رفتار شاخه غیر قابل پیش‌بینی باشد.
وقتی که کارگر به بالاترین نقطه‌ای که توان تحمل وزن یک آدم را دارد رسید، میتواند شروع به برش تنه از جایی که بالاتر از محل اتصال ابزار ایمنی خود است، کند. در این برشهای افقی هم همان نکته قبلی را باید رعایت کرد. یعنی اول از یک طرف چند سانتیمتر بریده میشود و بعد از طرف دیگر سعی میشود برش را به طرف مقابل رساند. این کار باعث میشود احتمال آویزان شدن تکه بریده شده به درخت و وارد کردن نوسان و لرزش، کم شود. هرچه درخت پوسیده‌تر باشد، باید قطعات بریده شده کوچکتر باشند تا تنش کمتری در هنگام کندن آنها وارد شود.
اگر درخت مورد نظر در جایی قرار دارد که سقوط قطعات بریده شده به سازه‌های مجاور صدمه میزند، چندین روش میشود بکار برد. یکی از آنها این است که کارگر باید طناب محکمی را با خود به بالای درخت ببرد و آنرا پایینتر از محلی که میخواهد ببرد، محکم ببندد. سر دیگر طناب به جایی که دور از آن سازه هست، بسته شده است. بعد مطابق شکل زیر قطعه‌ای که میخواهد ببرد را به طناب مذکور، با کمک حلقه هایی که کوهنوردان استفاده میکنند، متصل کند. وقتی که برش انجام شد، آن قطعه به طرف دیگر طناب هدایت میشود.
در پایان
موارد بیان شده را میشود در قالب یک کتاب آموزشی و یا دوره مفصل آموزشی ارائه کرد و منابع فراوانی در این زمینه میشود پیدا کرد. تکنیکهای مطرح شده فقط بخش کوچکی از همه روشها و ابزاری است که در این حرفه استفاده میشود.