شعبان گذشت، رمضان را دریابیم
تاریخ نشر:باسمه تعالی
در اینجا چند خطی از مطالبی که آقای جوادی آملی در درس خود درباره ماه شعبان بیان کردند را میآورم:
در بحث‌هاي قبل هم اشاره شد، اينکه مي‌بينيد بعضي‌ها مثل ابن‌طاووس و مانند ايشان در ماه شعبان که شد خيلي گرفتار هول و ولا هستند، براي اينکه ماه شعبان براي اهل سير و سلوک آخر سال است. اول بهار که اول سال است براي توده مردم است؛ ولي کسي که در راه هست اول سال او ماه مبارک رمضان است و اين اول سال هم قراردادي نيست، رواياتي که از اول ماه مبارک رمضان ياد مي‌کند، يک؛ ادعيه‌اي که درباره اول ماه مبارک رمضان وارد شده است، دو؛ همه به عنوان «غُرَّةُ الشُّهُور»[29] و به عنوان «رَأْسُ السَّنَة»[30] است؛ يعني اول سال، اول ماه مبارک رمضان است. اينکه مي‌بينيد افرادي مثل ابن‌طاووس و اينها ماه شعبان که شده خيلي اهل هول و ولا هستند، براي اينکه آخر سال مي‌خواهند حساب‌ها را بررسي کنند که اين يک سال ما چه کرديم که با يک حساب طيّب و طاهري وارد سال بعد شوند؛ در حال که بعضي از آقايان که کتاب دعا مي‌نويسند، اوّل آن از اعمال ماه مبارک رمضان شروع مي‌شود و آخرش ماه شعبان است، اينکه گفته شد:
ماه شعبان منه از دست قدح کاين خورشيد ٭٭٭ از نظر تا شب عيد رمضان خواهد شد[31]
براي همين است! يعني همين چند روز را درياب، آخر سال است! به هر حال انسان بايد حساب را بررسي کند تا با بدن طيّب و طاهر وارد سال جديد شود. خود ماه مبارک رمضان ماه جايزه نيست، ماه کار است اينکه گفت: «ماه شعبان مده از دست قدح کاين خورشيد»؛ يعني خورشيد وصال، «از نظر تا شب عيد رمضان خواهد شد»، در ماه مبارک رمضان ديگر جا براي ديدن آفتاب نيست، چون ماه مبارک رمضان ماهِ راه و ماهِ کار است که شب و روز آدم بايد کار انجام بدهد؛ شب عيد که شد، آن‌گاه جايزه‌ها را تقسيم مي‌کنند. شب عيد که از آن شب به عنوان «لَيْلَةَ الْجَوَائِز»[32] ياد مي‌کنند و روز عيد فطر به عنوان «يَوْمُ الْجَوَائِزِ»[33] است که جايزه‌ها را شب و روز عيد فطر مي‌دهند. اينکه گفت:
روز عيد است و من امروز در آن تدبيرم ٭٭٭ که دهم حاصل سي‌روزه و ساغر گيرم[34]
همين است! انسان نتيجه سي شبانه‌روز را تقديم مي‌کند و جايزه دريافت مي‌کند. فضيلت شب عيد فطر و فضيلت روز عيد فطر کمتر از فضيلت شب‌هاي قدر و روزهاي قدر نيست، چون روز جايزه است.
تقاضاي کمال انقطاع توصيه ادعيه به سالک و علت آن
غرض اين است که در اين مناجات شعبانيه گفتند کمال انقطاع را از ذات اقدس الهي مسئلت کنيد: «هَبْ لِي کَمالَ الانْقِطاعِ الَيْک». پس ما يک قطع داريم، يک انقطاع داريم که بالاتر از انقطاع، کمال انقطاع است و کمال انقطاع اين است که اين سالک نه تنها بُريدن خود از عالَم را نبيند، نه تنها قطع علاقه کند، بلکه منقطع شود که اين انقطاع قوي‌تر از قطع است؛ نه تنها منقطع مي‌شود، بلکه انقطاع خود را هم نمي‌بيند. کمال انقطاع اين است که از خود انقطاع هم بريده است و انقطاع خود را نمي‌بيند تا براي او يک باری شود. هر کسي در هر مطلبی اگر اهل نوبت بود به مقصد مي‌رسد، اهل «إنابه» هم بود باز به مقصد مي‌رسد؛ «مُنيب» به دين مي‌رسد، به اصل و فرع آن؛ «مجتبيٰ» به دين مي‌رسد، به اصل و فرع آن، کسي که به هدايت اوّليه پاسخ مثبت داد به دين مي‌رسد، به اصل و فرع آن؛ امّا «کلٌّ علي مراتب».
درباره ماه رمضان نیز خطبه ای از رسول الله را حاج شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان چنین نقل کرده است:
شيخ صدوق به سند معتبر روايت كرده از حضرت امام رضا عليه السلام از پدران بزرگواران خود از حضرت امير المؤمنين عليه و على أولاده السلام كه فرمود:
خطبه اى خواند براى ما روزى حضرت رسول خدا صلوات الله عليه پس فرمود أيها الناس بدرستى كه رو كرده است به سوى شما ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش. ماهى است كه نزد خدا بهترين ماهها است و روزهايش بهترين روزها است و شبهايش بهترين شبها است و ساعتهايش بهترين ساعتها است و آن ماهى است كه خوانده اند شما را در آن به سوى ضيافت خدا و گرديده ايد در آن از اهل كرامت خدا. نفسهاى شما در آن ثواب تسبيح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عملهاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است. پس سؤال كنيد از پروردگار خود به نيتهاى درست و دلهاى پاكيزه از گناهان و صفات ذميمه كه توفيق دهد شما را براى روزه داشتن آن و تلاوت كردن قرآن در آن بدرستى كه شقى و بد عاقبت كسى است كه محروم گردد از آمرزش خدا در اين ماه عظيم و ياد كنيد به گرسنگى و تشنگى شما در اين ماه تشنگى و گرسنگى روز قيامت را.
و تصدق كنيد بر فقيران و مسكينان خود و تعظيم نمائيد پيران خود را و رحم كنيد كودكان خود را و نوازش نمائيد خويشان خود را، و نگاه داريد زبانهاى خود را از آنچه نبايد گفت، و بپوشيد ديده هاى خود را از آنچه حلال نيست شما را نظر كردن به سوى آن، و بازداريد گوشهاى خود را از آنچه حلال نيست شما را شنيدن آن، و مهربانى كنيد با يتيمان مردم تا مهربانى كنند بعد از شما با يتيمان شما، و بازگشت كنيد به سوى خدا از گناهان خود و بلند كنيد دستهاى خود را به دعا در اوقات نمازهاى خود. زيرا كه وقت نمازها بهترين ساعتها است نظر میكند حق تعالى در اين اوقات به رحمت به سوى بندگان خود و جواب می گويد ايشان را هر گاه او را مناجات كنند، و لبيك می گويد ايشان را هر گاه او را ندا كنند و مستجاب می گرداند هرگاه او را بخوانند. اى گروه مردمان بدرستى كه جانهاى شما در گرو كرده هاى شما است پس از گرو بدرآوريد به طلب آمرزش از خدا و پشتهاى شما گرانبار است از گناهان شما پس سبك گردانيد آنها را به طول دادن سجده ها و بدانيد كه حق تعالى سوگند ياد كرده است به عزت و جلال خود كه عذاب نكند نمازگزارندگان و سجده كنندگان در اين ماه را و نترساند ايشان را به آتش جهنم در روز قيامت.
أيها الناس هر كه از شما افطار دهد روزه دار مؤمنى را در اين ماه از براى او خواهد بود نزد خدا ثواب بنده آزاد كردن و آمرزش گناهان گذشته. پس بعضى از اصحاب گفتند يا رسول الله همه ما قدرت بر آن نداريم حضرت فرمود بپرهيزيد از آتش جهنم به افطار فرمودن روزه داران اگر چه به نصف دانه خرما باشد و اگر چه به يك شربت آبى باشد. بدرستى كه خدا اين ثواب را می دهد كسى را كه چنين كند اگر قادر بر زياده از اين نباشد. أيها الناس هر كه خلق خود را در اين ماه نيكو گرداند بر صراط آسان بگذرد، در روزى كه قدمها بر آن لغزد، و هر كه سبك گرداند در اين ماه خدمت غلام و كنيز خود را خدا در قيامت حساب او را آسان گرداند، و هر كه در اين ماه شر خود را از مردم بازدارد، حق تعالى غضب خود را در قيامت از او بازدارد، و هر كه در اين ماه يتيم بی پدرى را گرامى دارد، خدا او را در قيامت گرامى دارد و هر كه در اين ماه صله و احسان كند با خويشان خود خدا وصل كند او را به رحمت خود در قيامت و هر كه در اين ماه قطع احسان خود از خويشان خود بكند، خدا در قيامت قطع رحمت خود از او بكند. و هر كه نماز سنتى در اين ماه بكند، خدا براى او برات بيزارى از آتش جهنم بنويسد و هر كه در اين ماه نماز واجبى را ادا كند، خدا عطا كند به او ثواب هفتاد نماز واجب كه در ماههاى ديگر كرده شود، و هر كه در اين ماه بسيار بر من صلوات فرستد خدا سنگين گرداند ترازوى عمل او را در روزى كه ترازوهاى اعمال سبك باشد. و كسى كه يك آيه از قرآن در اين ماه بخواند ثواب كسى دارد كه در ماههاى ديگر ختم قرآن كرده باشد. أيها الناس بدرستى كه درهاى بهشت در اين ماه گشاده است، پس سؤال كنيد از پروردگار خود كه بر روى شما نبندد و درهاى جهنم در اين ماه بسته است، پس سؤال كنيد از پروردگار خود كه بر روى شما نگشايد و شياطين را در اين ماه غل كرده اند پس سؤال كنيد از خدا كه ايشان را بر شما مسلط نگرداند الخ
و شيخ صدوق روايت كرده كه : چون ماه رمضان داخل میشد حضرت رسول صلى الله عليه و آله آزاد می كرد هر اسيرى كه بود و عطا می نمود هر سائلى را. مؤلف گويد كه ماه رمضان ماه خداوند عالميان است و شريفترين ماهها است و ماهى است كه درهاى آسمان و درهاى بهشت و رحمت گشوده می شود و درهاى جهنم بسته می شود و در آن شبى است كه عبادت در آن بهتر است از عبادت هزار ماه پس تامل نما كه چگونه خواهى بود در شب و روز خود و چگونه نگاه می دارى اعضا و جوارح خود را از معصيتهاى پروردگار خود و مبادا شبها در خواب باشى و روزها غافل از ياد خدا (همانا در خبر است كه: در آخر هر روز از روزهاى ماه رمضان در وقت افطار حق تعالى هزار هزار كس را از آتش جهنم آزاد می كند و چون شب جمعه و روز جمعه می شود در هر ساعتى هزار هزار كس را از آتش جهنم آزاد می كند كه هر يك مستوجب عذاب شده باشند و در شب و روز آخر ماه به عدد آنچه در تمام ماه آزاد كرده است آزاد می كند). پس اى عزيز مبادا بيرون رود ماه رمضان و گناهان تو باقى مانده باشد و در هنگامى كه روزه داران مزدهاى خود را بگيرند تو از جمله محرومان و زيانكاران باشى و تقرب بجوى به سوى خداوند تبارك و تعالى به تلاوت كردن قرآن مجيد در شبها و روزهاى اين ماه و به ايستادن به نماز و جد و جهد كردن در عبادت و بجا آوردن نمازها در اوقات فضيلت و كثرت استغفار و دعا (فَعَنِ الصَّادِقِ عليه السلام: أَنَّهُ مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ إِلَى قَابِلٍ إِلا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ) و نگاهدار خود را از چيزهائى كه خدا حرام كرده است و از افطار كردن بر چيزهاى حرام و رفتار كن به نحوى كه مولاى ما حضرت صادق عليه السلام وصيت نموده و فرموده كه هرگاه روزه دارى می بايد كه روزه دارد گوش و چشم و مو و پوست و جميع اعضاى تو يعنى از محرمات بلكه از مكروهات و فرمود بايد كه روز روزه تو مانند روز افطار تو نباشد) (و نيز فرموده كه: روزه نه همين از خوردن و آشاميدن است تنها بلكه بايد در روز روزه نگاه داريد زبان خود را از دروغ و بپوشانيد ديده هاى خود را از حرام و با يكديگر نزاع مكنيد و حسد مبريد و غيبت مكنيد و مجادله مكنيد و سوگند دروغ مخوريد بلكه سوگند راست نيز و دشنام مدهيد و فحش مگوئيد و ستم مكنيد و بی خردى مكنيد و دلتنگ مشويد و غافل مشويد از ياد خدا و از نماز و خاموش باشيد از آنچه نبايد گفت و صبر كنيد و راستگو باشيد و دورى كنيد از اهل شر و اجتناب كنيد از گفتار بد و دروغ و افتراء و خصومت كردن با مردم و گمان بد بردن و غيبت كردن و سخنچينى كردن و خود را مشرف به آخرت دانيد و منتظر فرج و ظهور قائم آل محمد عليه السلام باشيد و آرزومند ثوابهاى آخرت باشيد و توشه اعمال صالحه براى سفر آخرت برداريد و بر شما باد به آرام دل و آرام تن و خضوع و خشوع و شكستگى و مذلت مانند بنده اى كه از آقاى خود ترسد و ترسان باشيد از عذاب خدا و اميدوار باشيد رحمت او را و بايد پاك باشد اى روزه دار دل تو از عيبها و باطن تو از حيله ها و مكرها و پاكيزه باشد بدن تو از كثافتها و بيزارى بجوى به سوى خدا از آنچه غير او است و در روزه ولايت خود را خالص گردانى از براى او و خاموش باشى از آنچه حق تعالى نهى كرده است تو را از آن در آشكارا و پنهان و بترسى از خداوند قهار آنچه سزاوار ترسيدن او است در پنهان و آشكار و ببخشى روح و بدن خود را به خداى عزوجل در ايام روزه خود و فارغ گردانى دل خود را از براى محبت او و ياد او و بدن خود را به كار فرمائى در آنچه خدا تو را امر كرده است به آن و خوانده است به سوى آن اگر همه اينها را به عمل آورى آنچه سزاوار روزه داشتن است به عمل آورده اى و فرموده خدا را اطاعت كرده اى و آنچه كم كنى از آنها كه بيان كردم از براى تو به قدر آن از روزه تو كم می شود از فضل آن و ثواب آن بدرستى كه پدرم گفت رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيد كه زنى در روز روزه اى جاريه خود را دشنام داد حضرت طعامى طلبيد آن زن را گفت بخور زن گفت من روزه ام فرمود چگونه روزه اى كه جاريه خود را دشنام دادى روزه از خوردن و آشاميدن تنها نيست بدرستى كه حق تعالى روزه را حجابى گردانيده است از ساير امور قبيحه از كردار بد و گفتار بد چه بسيار كمند روزه داران و چه بسيارند گرسنگى كشندگان) (و حضرت امير المؤمنين عليه السلام فرمود كه: چه بسيار روزه دارى كه بهره اى نيست او را از روزه به غير از تشنگى و گرسنگى و چه بسيار عبادت كننده اى كه نيست او را بهره اى از عبادت به غير تعب اى خوشا خواب زيركان كه بهتر از بيدارى و عبادت احمقان است و خوشا افطار كردن زيركان كه بهتر از روزه داشتن بی خردان است) (و روايت شده از جابر بن يزيد از حضرت امام محمد باقر عليه السلام كه: حضرت رسول صلى الله عليه و آله به جابر بن عبد الله فرمود اى جابر اين ماه رمضان است هر كه روزه بدارد روز آن را و بايستد به عبادت پاره اى از شبش را و بازدارد از حرام شكم و فرج خود را و نگاه دارد زبان خود را بيرون رود از گناهان خود مثل بيرون رفتن او از ماه جابر گفت يا رسول الله چه نيكو است اين حديث كه فرمودى فرمود اى جابر و چقدر سخت است اين شرطهائى كه نمودم).
[29] الإقبال بالأعمال الحسنة (ط ـ الحديثة)، ج1، ص31؛ «أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(عليه السلام) قَالَ: إِنَّ الشُّهُورَ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي کِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَيْلَةُ الْقَدْرِ وَ نُزِّلَ الْقُرْآنُ فِي أَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآن».
[30] تهذيب الاحکام, ج4, ص333؛ «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ: إِذَا سَلِمَ شَهْرُ رَمَضَانَ سَلِمَتِ السَّنَةُ وَ قَالَ رَأْسُ السَّنَةِ شَهْرُ رَمَضَانَ».
[31] ديوان حافظ، غزل164.
[32] الأمالي (للمفيد)، ص232؛ فَإِذَا کَانَتْ لَيْلَةُ الْفِطْرِ وَ هِيَ تُسَمَّی لَيْلَةَ الْجَوَائِزِ أَعْطَی اللَّهُ الْعَالَمِينَ أَجْرَهُم....
[33] الکافي(ط ـ الإسلامية)، ج4، ص168؛ قَالَ النَّبِيُّ صل الله عليه و آله و سلّم): إِذَا کَانَ أَوَّلُ يَوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نَادَ مُنَادٍ أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ اغْدُوا إِلَی جَوَائِزِکُمْ ثُمَّ قَالَ يَا جَابِرُ جَوَائِزُ اللَّهِ لَيْسَتْ بِجَوَائِزِ هَؤُلَاءِ الْمُلُوکِ ثُمَّ قَالَ هُوَ يَوْمُ الْجَوَائِزِ.
[34] اشعار منتسب به حافظ، شماره17.
عالی بود ممنون
التماس دعا
ماه رمضان بر شما مبارک
ضمن عرض سلام،
از لطف شما متشکرم