باسمه تعالی

امروز مقاله‌ای در سایت مشرق خواندم با عنوان سیا چگونه شبکه‌های اجتماعی را برای جاسوسی از کشورها مدیریت می‌کند. هر چند مطالب این مقاله درست است و از این بابت ایرادی ندارد، اما ذکر چند نکته دیگر در این رابطه را مفید یافتم.

بعضی از سربازان پیاده فرهنگی غرب چنین وانمود میکنند که انگار آمریکا برای خدمت به بشریت، اینترنت را راه اندازی کرده است. در حالی که واضحا قصد آن‌ها در پیشبرد این سیستم و توسعه تکنولوژی های مشابه، مانند تلفن موبایل، توسعه حوزه نفوذ فرهنگی و اشراف اطلاعاتی خود آن‌ها بوده است. آن‌ها تا جایی که دست بالاتر را در استفاده از این سیستمها داشته باشند، آن‌ها را حفظ میکنند و هر زمانی که رقبای جهانی آن‌ها بتوانند استفاده بیشتری از آن‌ها ببرند، چنین خدماتی را تعطیل میکنند.

نمونه آن هم شبکه تلویزیونی پرس‌تی‌وی است که چند سال پیش به تدریج مخاطبانش در آمریکای شمالی در حال زیاد شدن بود. آمریکایی ها هم بر خلاف روال معمول خودشان که ادعای آزادی بیان دارند، پخش این شبکه را از ماهواره هایی که سیگنال آن‌ها به آمریکای شمالی میرسد، ممنوع کردند. در مورد اینترنت و شبکه‌های اجتماعی دیگر هم همین حکم صادق است. اگر دیگران بخواهند این شبکه‌ها را جهت تاثیرگذاری فرهنگی بر جوامع غربی استفاده کنند، یا دسترسی رقبا را محدود میکنند و یا اگر چنین چیزی عملی نبود، کلاً این سیستمها را تعطیل میکنند. برای همین است که همیشه به دوستان توصیه کرده‌ام که بنا را بر این نگذارند که اینترنت برای ابد در دسترس خواهد ماند. لذا هر کس تا جایی که امکاناتش اجازه دهد، باید برای خودش یک بانک اطلاعاتی درست کند، تا وقتی که امکانات ارتباطاتی قطع شوند، غصه از دست دادن آن را نداشته باشد.

به هر حال انسان‌ها مخلوق هستند و خدایی نمیتوانند بکنند.

هرچند همه این امکانات ارتباطی به منظور اشراف بهتر اطلاعاتی بر رفتارها و طرز فکر مردم دنیا ایجاد شده است، از نظر فنی امکان اشراف صدردرصدی بر اطلاعات وجود ندارد. روزانه میلیاردها ایمیل و پیغام در سطح عالم در حال رد و بدل هستند که به صدها زبان زنده دنیا بیان شده اند. به علاوه در هر کدام از این زبانها هر قشر و طبقه ای از اجتماع، اصطلاحات اختصاصی خود را دارند. ممکن است یک کلمه در بین یک گروه به معنی کاملاً متفاوتی از معنی متداول آن استفاده شود. الگوریتمهای جستجو در این ایمیلها و پیغامها هر چقدر هم که پیشرفته باشند، نمیتوانند تمام نکات ظریف زبان‌شناسی و جامعه شناسی و روان‌شناسی را لحاظ کنند.

تمام آنچه در اینترنت و دیگر شبکه‌های ارتباطی رد و بدل میشود، برای مدت طولانی نگهداری می‌شود و وقتی سازمانهای اطلاعاتی غربی به کسی مشکوک شوند، میتوانند تمام سابقه ارتباطات او را مرور کنند. اما این کار را فقط برای تعداد محدودی آدم میتوانند انجام دهند. به فرض که امروز به الگوریتمی دسترسی پیدا کنند که بتواند اطلاعات باارزشی از سابقه افراد استخراج کند. اجرای این الگوریتم روی تمام دیتای ذخیره شده از همه عالم، از نظر عملی ممکن نیست. یعنی حجم اطلاعات موجود به تنهایی عاملی برای محدودیت سازمانهای اطلاعاتی است. این حجم اطلاعاتی به تدریج در حال افزایش است و احتمال زیادی وجود دارد که رشد حجم اطلاعات همیشه بیشتر از رشد توان تحلیل سیستمهای کامپیوتری باشد. در عمل سازمانهای اطلاعاتی مجبورند فقط الگوریتمهایی را اجرا کنند که توان پردازش آن وجود دارد.

اکثر ما با شبکه فیسبوک آشنا هستیم. هر کس که عضو این شبکه باشد، معمولاً دهها نفر را به عنوان دوست و آشنا در لیست خود دارد. آمار سال گذشته اعضای این شبکه حدود یک و نیم میلیارد عضو فعال بود. بنابراین هر کسی که به فیسبوک مراجعه کند، باید سرورهای فیسبوک هر آنچه که دهها دوست او به اشتراک گذاشته‌اند را نشانش دهد. این به این معنی است که سرورهای فیسبوک باید دهها میلیارد مطلب را روزانه به متقاضیان ارائه دهند. طبیعی است که سرورهای فیسبوک نتوانند از پس چنین حجم کاری برآیند و همین مطلب به کم شدن کیفیت این شبکه و از دست دادن مشترکان آن منجر شود. یعنی حجم اقبال مردم به این شبکه، به تنهایی برای شکستن آن کافی بوده است و باعث شده که مردم به شبکه‌های اجتماعی دیگر رو آورند.

بنای فیسبوک این بود که بتواند مشترکان را هم از نظر فکری ارزیابی کرده، و هم با نحوه ارائه مطالب بتواند افکار مخاطبان را جهت دهی کند. اما حجم زیاد مشترکان باعث شد که نتواند به اهداف از پیش تعیین شده برسد.

چندی پیش شایع شد که طرفداران داعش از یک نرم‌افزار رمزنگاری شده به نام الراوی برای رد و بدل کردن اطلاعات در سطح جهان استفاده میکنند. البته وجود این نرم‌افزار هیچ‌گاه ثابت نشد و کسی نتوانست نسخه‌ای از آن را پیدا کند. اما اصل مطلب از نظر فنی کاملاً قابل انجام است. یعنی می‌شود اطلاعات را به نحوی رمزنگاری کرد که هزینه کشف رمز آن در عمل به‌قدری بالا باشد که از توان سازمان های اطلاعاتی خارج باشد. رمزنگاری ایمیل‌ها هم بسیار متداول و معمول است و در صورتی که حجم استفاده مردم از ایمیل‌های رمزنگاری شده بالاتر برود، کشف رمز همه آن‌ها برای هیچ‌کس عملی نخواهد بود. در همین وبلاگ هم قبلاً روش ساده‌ای برای پنهان کردن اطلاعات آورده بودم.