جایگزین کردن سیستم های عامل میکروسافت را جدی بگیرید

باسمه تعالی

چند روز پیش دوست عزیزی به من توصیه کرد که درباره لزوم استفاده از فعال کردن امکان Sleep و Hibernate کامپیوترها مطلبی بنویسم. هر چند در انتهای مقاله درباره تفاوت این دو توضیح خواهم داد؛ اما فرمایشات ایشان مرا بر این داشت که در این مقاله این مطلب را تشریح کنم که چرا استفاده از نرم افزارهای میکروسافت در هیچ اداره دولتی و بخش خصوصی عاقلانه نیست. ایشان چنین میفرمود که در سازمانی که مشغول به کار هستند حدود ۵۰۰ کامپیوتر وجود دارد که حداقل در تمام ساعات کاری روشن هستند، اما عملا بیش از ۲ ساعت در روز استفاده نمیشوند. بنابراین اگر این کامپیوترها بطور اتوماتیک هنگامی که بلا استفاده هستند، مصرف برق خود را کم کنند، میشود حداقل روزی ۵۰۰ کیلووات ساعت مصرف برق سازمان را کم کرد. بنا به نقل ایشان اکثر کارکنان آن سازمان از وجود چنین امکانی در کامپیوتر بیخبر هستند. همچنین ایشان به این نکته اشاره کرد که بخش عمده ای از کامپیوترها هنوز با سیستم عامل XP کار میکنند. هرچند صرفه جویی در مصرف برق مطلب مهمی است، اما فکر میکنم مصادر امور در ایران باید نگران مطالب مهمتری باشند.

سیستم عامل XP حدود ۲ سال است که از رده خارج شده است و میکروسافت دیگر قصد پشتیبانی آن را ندارد. این به این معنی است که اگر هکرها توانستند راهی برای نفوذ و تخریب در این سیستم عامل را پیدا کنند، میکروسافت آن سیستم عامل را به روز نکرده و روش مقابله با آن را ارائه نخواهد کرد. نکته ای که معمولا مردم از آن غافل هستند این است که بزرگترین خطری که نرم افزارهای میکروسافت را تهدید میکند، خود شرکت میکروسافت است. چون دستش در دزدی اطلاعات و تخریب کامپیوتر از همه بازتر است. وقتی هم که پشتیبانی یک سیستم عامل تمام میشود، عملا به این معنی است که دیگر این شرکت نگران آبروریزی و بدنام شدن محصولات خود نیست و میتواندهر بلایی که بخواهد سر اطلاعات آن کامپیوترها بیاورد.

آیا تا بحال به این نکته دقت کرده اید که چرا میکروسافت شکستن قفل نرم افزارهای خود را این قدر ساده کرده و هیچ محدودیتی برای به روز کردن نرم افزارهای قفل شکسته نمیگذارد؟ قاعدتا شرکتی با توان میکروسافت میتوانست کاری کند که شکستن قفل نرم افزارها عملی نباشد و اگر هم کسی موفق به شکستن قفل آنها شد، با اولین باری که برای به روز کردن آن با سرورهای میکروسافت تماس بگیرد، آنرا از کار بیاندازد. پهنای باند لازم برای به روز کردن میلیونها کامپیوتر غیر مجاز قطعا هزینه بالایی برای میکروسافت دارد، اما تابحال نشنیده ام که میکروسافت از این بابت شکایت کند. به علاوه سیستم عامل جدید، یعنی ویندوز ۱۰ هم کلا برای هر کسی که سیستم عامل های قبلی این شرکت را، حتی قفل شکسته های آن را، نصب کرده باشد، مجانی است. حکمت این کار این است که به این ترتیب میکروسافت قادر خواهد بود که اولا از تمام محتوای کامپیوترهای عالم باخبر باشد و بتواند در آن جاسوسی کند. دوما در شرایط جنگی بتواند تمام سیستم های کامپیوتری دشمن را از کار بیاندازد و اطلاعات آنرا پاک کندتا دشمن فلج شود. در مورد ادارات ایران که بیشتر سیستم عامل هایشان قفل شکسته و از رده خارج شده هستند، جایی برای گله و شکایت از آنها هم باقی نمیماند.

میکروسافت به عنوان یکی از بازوهای سیستم اطلاعاتی آمریکا، به تدریج در حال بهبود روشهای جاسوسی خود است و هر سیستم عامل جدیدی که ارائه میکند، امکانات جدیدی را اضافه میکند که نشود جلوی جاسوسی آنها را گرفت. حدود یک سال و نیم پیش دولت آلمان اعلام کرد که ویندوز ۸ این امکان را به میکروسافت، و به تبع آن سازمانهای اطلاعاتی غربی، میدهد که از طریق یک در پشتی (Backdoor) هر زمان که اراده کند، کنترل کامپیوتر را به دست بگیرند و تعیین کنند که چه نرم افزاری اجرا بشود یا نشود. کامپیوترهای جدید حاوی یک چیپ Trusted Platform Module (TPM) هستند که سیستم عامل میتواند به کمک آن کاری کند که نشود کنترل آن از راه دور را متوقف کرد. به همین دلیل دولت آلمان به تمام سازمانهای دولتی حکم کرد که دیگر سیستم عامل های جدید میکروسافت را استفاده نکنند.

این کار آلمان باعث شد که دولت چین هم عکس العمل نشان دهد و استفاده از سیستم عاملهای جدید میکروسافت را ممنوع کند. به علاوه تلاش خود را بر روی عرضه سیستم عامل ملی خود به نام NeoKylin، که در واقع بر اساس لینوکس است، متمرکز کردند. پس از آن دولت چین همه ادارات و شرکتهای خصوصی را به تغییر سیستم عامل تشویق کرده است. در بین کشورهای اروپایی هم تلاشی در جریان است تا فرمت فایلهای دولتی و رسمی را از doc و xls به Open Document Format (ODF) تغییر دهند تا بشود سلطه نرم افزارهای میکروسافت را کم کرد. ظاهرا دولت فرانسه استفاده از فرمتهای باز را برای فایلهای دولتی اجباری کرده است.

توسعه سیستم عامل یونیکس حاصل تضارب افکار دهها هزار متخصص کامپیوتر در طی چند دهه بود. سیستم عامل لینوکس هم که بیش از ۲۰ سال سابقه دارد، بر مبنای همان ایده یونیکس طراحی شد و در این مدت هزاران نسخه مختلف از آن ارائه شده است. در حال حاضر میلیونها نفر متخصص کامپیوتر در دنیا هستند که هر روزه امکانات جدیدی را برای کار روی این سیستم عامل عرضه میکنند. این سیستم عامل به مرحله ای از بلوغ رسیده است که حتی در ویندوز ۱۰ جدید بعضی از ایده های رابط کاربر از لینوکس گرفته شده است. مثلا در ویندوز جدید میشود برنامه های در حال اجرا را در چند دسکتاپ دسته بندی کرد تا سوئیچ کردن بین این دسته ها راحتتر باشد. در حالی که این امکان بیش از ۲۰ سال است که در لینوکس وجود داشت.

تعداد نرم افزارهایی که فقط بر روی ویندوز کار میکنند هر روز در حال کم شدن است و معمولا میشود نرم افزاری با همان کارآیی را در محیط لینوکس پیدا کرد. شرکت Adobeکه محصولاتی مانند فتوشاپ را عرضه میکند، بزودی مجبور خواهد شد که نسخه لینوکس این نرم افزارها را عرضه کند. اتوکد هم که محصول Autodeskاست و این شرکت به میکروسافت تعلق دارد، در نهایت مجبور شد که محصولات خود را برای کار در کامپیوترهای Mac هم ارائه کند. بنابراین احتمال زیاد دارد که نسخه لینوکسی آنرا هم عرضه کنند.

بخش عمده ای از کارهای اداری در ایران با نرم افزارهای ساده انجام میشود که معادل آنها در محیط لینوکس حداقل به همان کیفیت ویندوز هست.

احتمال این وجود دارد که در ایران عده ای فرصت طلب بخواهند طرح توسعه یک سیستم عامل ملی را طرحی عظیم و هزینه بر نشان داده و از این راه سودجویی کنند. اما واقعیت این است که آنقدر نرم افزارهای متن باز در دنیا زیاد است و در این زمینه تجربه کافی وجود دارد که کار توسعه یک سیستم عامل ملی را آسان میکند. بسیاری از نسخه های قابل توجه لینوکس توسط تیم های با هسته کوچک، مثلا در حد ۱۰ نفر، انجام میشود. در حاشیه هسته مرکزی هم افراد علاقه مندی هستند که در توسعه برنامه ها و تست و عیب یابی آنها در حد توان خود کمک میکنند. آنچه که افراد علاقه مند در کمک به چنین پروژه های متن بازی کسب میکنند، درآمد نیست، بلکه کسب اعتبار در بین جامعه متخصصان کامپیوتر است تا بواسطه آن بتوانند توانایی خود را در گرفتن پروژه ها و مشاغل مناسب نشان دهند.

در دنیای Open Source پروژه های بزرگی در حال انجام شدن است که با هزینه های خیلی محدودی در حال پیشرفت است. اکثر این پروژه ها هم از پشتیبانی دولتی برخوردار نیست. مثلا سیستم مدیریت داده های Drupal که به اصطلاح Content Management System است و حدود ۵ درصد وبسایت های دنیا بر اساس آن کار میکنند، توسط یک هسته مرکزی چند ده نفری اداره میشود که کارمندان شرکتهای خصوصی هستند که بخشی از امکانات خود را به این پروژه اختصاص داده اند. حدود ۳۰۰۰ نفر دیگر هم هستند که وقت آزاد خود را برای کمک به توسعه و تست این سیستم صرف میکنند. نفع همه این افراد در این است که این سیستم هرچه بیشتر توسعه پیدا کند تا وبسایتهای بیشتری تمایل به استفاده از آن داشته باشند و در نتیجه بازار کار بهتری برای آنها ایجاد شود. اینکه هر فرد چقدر در توسعه این سیستم کمک کرده هم قابل اندازه گیری است و میشود آنرا جزء سابقه کار فرد و افتخارات او به حساب آورد. بنابراین چنین پروژه ای بدون کمک مالی دولتی توان پیشرفت دارد.

لینوکس به اندازه ای توسعه یافته هست که احتیاجی به توسعه سیستم عامل ملی برای درصد قابل توجهی از کارهای اداری نباشد، و بشود از همین نسخه های آماده به جای ویندوز استفاده کرد. اما برای اطمینان از امنیت سیستم عامل در سازمانهای حساس، بهتر است روی سیستم عامل ملی کار شود تا هم همه جوانب آن آزموده شود و هم افراد زیادی که به ظرایف آن آشنا هستند، تربیت شوند.

راه اصلی توسعه سیستم عامل ملی هم همان مدل Open Source است. خروجی این روش فقط یک محصول نهایی نیست، بلکه یک اکوسیستم ایجاد میشود که توان رشد و بالندگی دارد و به بودجه های دولتی هم احتیاج ندارد.

برگردیم به بحث Sleep و Hibernate

حافظه RAM کامپیوتر برق خیلی کمی مصرف میکند. بنابراین وقتی بخواهیم میزان مصرف برق کامپیوتر را کم کنیم، میتوانیم مانیتور و قسمتهای پرمصرف مانند هارد دیسک و سی پی یو را خاموش کنیم، اما حافظه RAMرا روشن نگه داریم. به این ترتیب وقتی بخواهیم آنرا دوباره به راه بیاندازیم، سیستم عامل خیلی سریع آن ابزارهای جانبی را دوباره روشن میکند و محتوای حافظه هم همان است که هنگام خاموش شدن بود. بنابراین در کمترین زمان کامپیوتر میتواند کار خود را از سر بگیرد. به این حالت Sleep میگویند.

اما بعضی وقتها نمیشود حافظه کامپیوتر را روشن نگه داشت. مثلا اگر بخواهیم لپ تاپ را از جایی به جایی منتقل کنیم و یا در شرایط قطعی برق، مجبوریم کامپیوتر را کلا خاموش کنیم. در این شرایط سیستم عامل میتواند همه محتوای حافظه را روی هارد دیسک در یک فایل مخصوص بنویسد و بعد کل کامپیوتر را خاموش کند. وقتی هم که کامپیوتر را روشن کنیم، سیستم عامل اول محتوای حافظه را از آن فایل میخواند و کار خود را از همان جایی که متوقف شده بود، از سر میگیرد. این روش که به آن Hibernate میگویندبه علت هزینه نوشتن و خواندن حافظه از روی هارددیسک، کمی از روش قبلی کندتر است.

این دو روش در تئوری خیلی ساده به نظر می آیند، اما در عمل سیستم عامل ها ممکن است در تشخیص اینکه چه قسمتی از حافظه مفید و چه قسمتی قابل دور ریختن است، اشتباه کنند. برای همین بعد از چندین بار خوابیدن و بیدار شدن، به تدریج بخشی از حافظه کامپیوتر غیر قابل استفاده شده، و یا محتوای آن مخدوش میشود. سیستم عامل XP در مدیریت این دو کار کمی ضعیف عمل میکند و پس از ۱۰ تا ۲۰ بار خوابیدن و بیدار شدن، بهتر است یکبار آنرا کلا خاموش و بعد روشن و یا به اصطلاح Restart کنیم. اما احتمالا بتوانید کامپیوتری که با ویندوز ۷ کار میکند را برای یک ماه، بطور مداوم خواب و بیدار کنید و احتیاجی به Restart نباشد.